اهداف: تماس چشم با گاز خردل (موستارد) به تخریب شدید می‌انجامد. آثار تاخیری گاز خردل بر چشم تاکنون به‌صورت جزیی توضیح داده نشده است. مطالعه حاضر با هدف تشریح تاثیرات هیستوپاتولوژیک و ایمونوپاتولوژیک گاز خردل بر چشم و تلاش برای یافتن توجیهی برای این آثار انجام شد. روش‌ها: این مطالعه توصیفی- موردی بین سال‌های 76 تا 86 روی نمونه‌های قرنیه و ملتحمه 22 مصدوم شیمیایی مبتلا به کراتوپاتی تاخیری ناشی از گاز خردل که نیازمند به درمان جراحی بودند، در بیمارستان بقیه‌ا...(عج) شهر تهران انجام شد. افراد به‌روش نمونه‌گیری ساده انتخاب شدند. در 7 مورد هر دو چشم تحت عمل جراحی قرار گرفتند و جمعاً 29 نمونه به بخش پاتولوژی تحویل شد. 29 نمونه برداشته‌شده از لیمبوس توسط میکروسکوپ نوری، ایمونوفلورسنس و الکترونی بررسی شد. یافته‌ها: بررسی‌های هیستولوژیک نشان‌دهنده التهاب مزمن بود. پیشروی اپیتلیوم ملتحمه بر قرنیه، نازکشدن اپیتلیوم و کاهش سلولهای گابلت در ملتحمه، شایع‌ترین یافته‌های میکروسکوپ نوری بودند، در حالی که در میکروسکوپ الکترونی ادم قرنیه، تخریب غشای پایه و واکوئلیزاسیون سیتوپلاسم یافته‌های بارز بودند. نتایج بررسی با میکروسکوپ ایمونوفلورسنت غیراختصاصی بود. نتیجه‌گیری: هیچ یافته اختصاصی و تشخیصی در بررسی هیستوپاتولوژیک یا میکروسکوپیک برای آثار سوء تاخیری گاز خردل در چشم وجود ندارد. براساس مشاهدات ما، ایمنی سلولی یا هومورال نمی‌توانند تمام آثار تخریبی ناشی از گاز خردل را توجیه کنند. به‌نظر می‌رسد اثر آلکالیزان اولیه گاز خردل بر سلول، اساس آسیب‌زایی تاخیری آن باشد.
)