عوامل ایجاد کننده استرس از دیدگاه قرآن و احادیث

زمینه و هدف: نظریه ­های روان­شناختی موجود علل متفاوتی را به عنوان عوامل ایجاد کننده استرس ذکر کرده­ اند و از سوی دیگر، کمتر از بعد مذهبی و معنوی به این مسئله توجه نموده ­اند. بنابراین، پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل ایجاد کننده استرس از دیدگاه قرآن کریم و احادیث انجام شد.

روش‌ها: روش پژوهش براساس چارچوب حاکم، از نوع روش کیفی است که از روش تحلیل محتوای عرفی آیات قرآن و احادیث استفاده شده است. در روش تحلیل محتوا با توجه به آن که متن مورد بررسی قرار می­گیرد به جای جامعه تحقیق از عبارت «انتخاب منابع تحلیل» استفاده می­شود، که منابع تحلیل در این پژوهش قرآن کریم، میزان الحکمه، اصول کافی و تفسیر موضوعی قرآن کریم اثر جوادی آملی بود. در ابتدا از نظر متخصصان علوم قرآنی صرفا برای استخراج نوع عبارت­ها و همچنین نحوه استخراج آنها استفاده شد. سپس کلید واژه­ های معادل استرس به زبان عربی در منابع اسلامی (شامل اّنذّر، اّلیم، کّبّد، نضطّر، الباساء، الْمِحَنِ، خشی، معصیه، حزن، ضّنکا، الضُر، ضراء، الأسَفُ، اَلْحُزْنُ، مَغْموُمٌ، مشّفِق)، مشخص شدند. سپس از طریق کدگذاری باز هریک از واحدهای تحلیل، اطلاعات وارد برگه­ های کدگذاری شدند. در مرحله بعد، از طریق مصاحبه و تهیه پنل متخصص (Expert panel) براساس مقوله­ های استخراج شده از آیات، احادیث و تفسیر موضوعی، به 20 نفر از متخصصان و روانشناسان آشنا به منابع دینی و روانشناسی مراجعه شد، و از آنها در زمینه طبقه­ بندی عبارت­ها در مقوله­ های مشخص و همچنین اولویت­ بندی مقوله­ ها، خواسته شد تا نظر خود را ارائه دهند. سپس برای دستیابی به پایایی بین کدگذاران پس از تعریف روشنی از مقوله­ ها و آموزش 3 نفر از متخصصان برای کدگذاری مقوله­ ها، میزان توافق (پایایی) بین کدگذاران 76درصد برآورد شد. در نهایت، براساس مقوله­ های کارشناسان، یک الگوی مفهومی شماتیک از آنها استخراج شد.

یافته‌ها: نتایج پژوهش نشان داد که لذات دنیوی (دنیاطلبی و دل­بستگی به آن)، تعجیل (عجله کردن)، روی گردانی از یاد خدا، نداشتن تاب­آوری، شایعه پراکنی، مشکلات اقتصادی، بی توجهی به نماز، آرزوهای طولانی، نداشتن خوف خدا، ازدواج نکردن، یأس و ناامیدی، کفران نعمت، حسد و کینه از عوامل ایجادکننده استرس می­باشد.

نتیجه‌گیری: بر اساس یافته­ های پژوهش می­توان نتیجه گرفت که از دیدگاه منابع دینی عوامل ذکر شده، عمده ­ترین علل ایجاد کننده استرس را در بر می­گیرند. بنابراین توجه به این عوامل می­تواند به درمانگران و مراجعان در شناخت ماهیت استرس و ارائه راهکارهای درمانی بر این اساس، کمک کند.