طب نظامی در تمدن اسلامی تا سقوط بغداد

نوع مقاله : مروری

نویسنده

گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

چکیده

زمینه و هدف: امداد و نجات جان مجروحان، به‌ویژه نظامیان در جنگ‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است و در همه ادوار تاریخی به اشکال مختلف مشاهده می‌شود. در تمدن اسلامی نیز با پیشرفت‌های نسبتاً مناسب علمی به‌ویژه در حوزه بهداشت و درمان شاهد توجه به این مهم می‌باشیم. این روند در تمدن اسلامی تدریجی بوده و از حضور زنان مسلمان جهت امدادرسانی و کمک‌های اولیه شروع و به شکل‌گیری تشکیلات منسجم‌تری در قالب بیمارستان‌های سیار و به‌کارگیری اطبای ماهر در این حوزه به ایجاد اولین تشکیلات طب نظامی در تمدن اسلامی انجامید. هدف از پژوهش حاضر بررسی سیر تکوین طب نظامی و عوامل تأثیرگذار بر آن، در تمدن اسلامی است.
روش‌ها: مواد اصلی پژوهش حاضر اطلاعات و داده‌های منابع تاریخی و طبی است. در کنار آن‌ها از تحقیقات جدید صورت‌گرفته در مورد پزشکی عصر شکوفایی تمدن اسلامی استفاده شده است. روش مورداستفاده در این تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و بر اساس گردآوری داده‌ها به روش کتابخانه‌ای انجام شده است.
یافته‌ها: با توجه به نتایج پژوهش می‌توان گفت که توجه به درمان نیروهای نظامی در تمدن اسلامی از سابقه تاریخی برخوردار بوده و به مرور تکامل یافته و از وضعیت مناسبی نسبت به زمان خود برخوردار بوده است که می‌توان آن را پشتوانه طب نظامی جدید در ارتش‌های اسلامی به ویژه ایران به شمار آورد.
نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش حاکی از آن است که تکوین طب نظامی در تمدن اسلامی از مراحل ساده و ابتدایی از میدان جنگ در صدر اسلام آغاز و با ایجاد تشکیلات منسجم در قالب به‌کارگیری اطبا و ایجاد بیمارستان‌های سیار و ثابت در سده پنجم و ششم به دوره شکوفایی خود رسیده است. با این حال، در اثر عوامل چندی همچون عدم آموزش جدی، مشکل انتقال زخمی‌ها و نیز عدم امکان انجام جراحی در برخی موارد، مشکلاتی در ارائه خدمات به مجروحان جنگی وجود داشته است.

کلیدواژه‌ها


[1]- Trevor ND. International Millitary and Defense Encyclopedia. Translated by Keshavarz M. Journal of Military Medicine. 1999; 3(1-2): 1-6. [in Persian]. [2]- Harms D. German Military Medicine. Translated by Khoobdel M, Sadevandi F. Journal of Military Medicine. 2001; 3 (1): 65-72. [in Persian]. [3]- Rahmani R, Mehrvarz Sh, Zareei Zavaraki E, Abbaspour A, Maleki H. Military medicine's role in the armed forces and the need to develop specialized education programs in Iran military medicine. Journal of Military Medicine.2012; 13 (4):247-252. [in Persian]. [4]- Nezamoddin M, Ojaghloo S, Peyravi H, Parsa-Yekta Z, Rastegari R, Ghadirian F. Historiography of Military Clinics’ Changes in the Iraq- Iran War. Journal of Military Medicine. 2016; 18 (1):323-329. [in Persian]. [5]- Golshani SA, Foroozani SAG, Jahan Kohan P, Zohalinezhad MA. The Arabic medicine from the Birth of Islam’s prophet till the falling of Benny Umayyad Governments. Medical History. 2016; 4 (10): 95-129. [in Persian]. /doi.org/10.22037/mhj.v4i10.11753 [6]- Hajianpour H, Karimi Z. Medical presence of women in battles of Prophet Muhammad (PBUH). Medical Ethics and History of Medicine. 2016; 8 (6):22-33. [in Persian]. [7]- ghany Q. A Brief History of Islamic Medicine (3). Yādiqār. 1945; 1 (6): 19- 21. [in Persian]. [8]- Al-hawāry AA. the history of Islamic medicine. Damascus: Human and Social Studies and Research; 2005. P. 89, 85. [in Arabic]. [9]-Rāwandy M. Social history of Iran. Tehran: Nigāh; 2003. Vol. 10. P. 295. [in Persian]. [10]-Forokh ʿ. Human civilization and the Arabs. Al- ʿrfān. 1978; 67 (4):403. [in Arabic]. [11]- ʿysā Bak A. History of Hospitals in Islam. Translated by Kassāiy N.Tehran: Scientific and cultural 1992; p.26-28. [in Persian]. [12]- Sedghi N, Bagheri Tofighi N. A historical approach to the status of medicine in Iran during the Seljuk era. Journal of Iranian Islamic Period History.2017; 8 (2): 122-149. [in Persian]. [13]- Dyniwāry A. al-akhbār al-ṭawāl. Translated by Dāmghāny. Tehran: Niy; 2007. P. 289. [in Persian]. [14]- Beyhaqi A. History of Beyhaqi. Corrected by Khatib Rahbar K. Tehran: Mahtab;1994. Vol. 1. P. 358. [in Persian]. [15]- ṭabary MJ. Tārykh ṭabary. Translated by Pāyandi A. Tehran: Asāṭir; 1996. Vol. 8. P. 3556. [in Persian]. [16]- ṭabary MJ. Tārykh ṭabary. Translated by Pāyandi A. Tehran: Asāṭir; 1996. Vol. 11. P. 4846. [in Persian]. [17]- Ibni Athīr ʿA. al-kāmil Fial-Tārykh. Translated by khalyly ʿ& Hālat A.Tehran: ʿilmy; 1992. Vol. 7. P.177, 146. [in Persian]. [18]- Kaḥāli ʿR. Aʿlām al-Nisāʾ Fy ʾālamy al- ʾarabū al- islām. Biyrwt: al-Risālat; 1982. Vol. 1. P. 296. [in Arabic]. [19]- ṭabary MJ. Tārykh ṭabary. Translated by Pāyandi A. Tehran: Asāṭir; 1996. Vol. 3. P.1087. [in Persian]. [20]- Muhamadiy Riyshahry M. Encyclopedia of Medical Hadiths. Qom: Dār Al-Hadith Cultural Scientific Institute;2006. Vol. 1. P. 189. [in Persian]. [21]- Khunjy FR. Sulwk al-mulwk. Correction by Muṣahih M. Tehran: khārazmy; 1983. P. 403. [in Persian]. [22]- Ibn Abi Usaibia A. Uyūn ul-Anbāʾ fī ṭabaqāt al-aṭibbā. Translated by ghaḍbān. Tehran: Iran University of Medical Sciences; 2007. 224-225, 417, 409, 418. [in Persian]. [23]-Ibni Joljol S. ṭabaqāt al-aṭibbā wal- ḥukamā. Translated by Imam MK. Tehran : University of Tehran;1970. P. 106 , 197-198 , 109. [in Persian]. [24]-Yʿgwby A.Tārykh Yʿgwby. Translated by āyaty A. Tehran: Scientific and cultural;1992. Vol. 1.p. 405. [in Persian]. [25]- ṭabary MJ. Tārykh ṭabary. Translated by Pāyandi A. Tehran: Asāṭir; 1996. Vol. 3. P. 977. [in Persian]. [26]- ḥamawy ṣ. Nūwr al- ʿywn wa Jāmiʿ al-funūn. Investigated by Dhāfir Wafāiy M & Rawās Qal’a Jy M. Riyadh: King Faisal Center for Research and Islamic Studies;1986. P. 23-24. [in Arabic]. [27]-Abwriyhāni Byrwny M. Al-ṣiydanat fy Al-ṭib. Translated by Muẓaffar Zādi A.Tehran: Academy of Persian Language and Literature; 2004. P.434, 351, 899. [in Persian]. [28] - Algood CL. Medical history of Iran from ancient times to 1934. Translated by Jāwydān M. Tehran: Igbāl; 1973. P. 356, 194. [in Persian]. [29]- ẓilal-rahmān ḥ. Ibni synā's Gānun, its commentators and translators. Tehran: Association of Cultural Works and Honors;2004. P. 19 -20. [in Persian]. [30]- ʿimādi Iṣfahāny M. Kharydat al-gaṣr wa Jarydat al-ʿṣr. Baghdad: The Iraqi Scientific Academy;1955. Vol. 5. P. 57-58. [in Arabic]. [31]- ʿimādi Iṣfahāny M. Kharydat al-gaṣr wa Jarydat al-ʿṣr. Baghdad: The Iraqi Scientific Academy;1955. Vol. 17. P. 236. [in Arabic]. [32]- Ibni khulikān A. Wafayāt al- ʿayān wa Anbāʾ abnāʾ alzamān. Investigated by ʿabās I. Beirut: Daral- ṣādir; 1900. Vol. 3. P. 123. [in Arabic]. [33]- Qafaṭy JA. Tārykh al-ḥukamā. Edited Lippert J . Leipzig;1908. P. 188-189, 193-194. [in Arabic]. [34]- Algood CL. A medical history of Persia and the eastern caliphate from the earliest times until the year A.D. 1932,1951. Translated by Furgāny B. Tehran: Amyrkabyr:2007. P. 200. [in Persian]. [35]- ʿimādi Iṣfahāny M. History of the Seljuk dynasty. Translated by Jalyly MH. Tehran: Iranian Culture Foundation;1977. P. 158. [in Persian]. [36]- ʿimādi Iṣfahāny M. History of the Seljuk State. Edited by Murād Y. Beirut: Daral-ʿilmyat; 2004. P. 273. [37]- abwshāmat Sh. Al-Ruwẓatiyn fy Akhbāri Duwlatayni Al-Muwryat wa Al-ṣalāḥyat. Beirut: Daral-Kutub al- ʿilmyat; 2003. Vol. 1. P. 105. [in Arabic]. [38]- Khezri SAR. Himat khalily A. The Role of Noureddin Zangi in Development of Medical Sciences. Medical History. 22016; 2(4): 121. [in Persian]. doi.org/10.22037/mhj.v2i4.12246 [39] - Ibni synā H. Gānun. translated by Sharafkandy A. Tehran: Surush;2010. Vol. 6. P. 413-436 , 497-499, 455-458, 516-517, 521- 597. [in Persian]. [40]- Ibni Maṭrān A. Bustān al- aṭibā wa Ruwḍat al- alalbʾ. Correction by Muḥaggig M. Tehran: Association of Cultural Works and Honors; 2007. P.386 , 68 , 57. [in Arabic]. [41]- Akhawaiyny RA. Hidāyat al-mutaʿlimyn al-ṭib. Correction by Matin J. Mashhad: University of Mashhad; 1992. P. 172-173. [in Persian]. [42]- Razi M. Al-Mansūri fy al- ṭib. Correcting by Bakry FH. Translated by Dhākir MA.Tehran: Tehran University of Medical Sciences; 2008. P. 383,351, 358, 371, 353 , 676. [in Persian]. [43]- Albucasis. On Surgery and Instruments Persian Translation Kitāb al-tasrīf li-man ajaza an al-talif. Aram A & Mohaghegh. Tehran: Sosiety for the Appreclation of Cultural Works and Dignitaries; 2005. P. 196- 203. [in Persian]. [44]- Jurjāni AH. Zakhyrh Khārazm Shāhi. Qom: The Natural Life Foundation; 2012. Vol. 7. P. 137- 138. [in Persian]. [45]- Jurjāni AH. Zakhyrh Khārazm Shāhi. Qom: The Natural Life Foundation; 2012. Vol. 5. P. 937. [in Persian]. [46]- Ibni Athīr ʿA. al-kāmil Fial-Tārykh. Translated by khalyly ʿ& Hālat A.Tehran: ʿilmy; 1992. Vol. 13, p. 41. [in Persian]. [47]- ṭabary MJ. Tārykh ṭabary. Translated by Pāyandi A. Tehran: Asāṭir; 1996, Vol 7, p 3045 and 3048. [48] - Ibni synā H. Risāliyi Juwdyi.. Correction by Najmābādy M. Tehran: Ibni synā University; 2004. P. 23. [49] - Ibni synā H. Gānun. translated by Sharafkandy A. Tehran: Surush;2010. Vol. 7.p. 1-30. [50]- Jurjāni AH. Zakhyrh Khārazm Shāhi. Qom: The Natural Life Foundation; 2012. Vol. 9.p. 214. [in Persian]. [51]- Jurjāni AH. Zakhyrh Khārazm Shāhi. Qom: The Natural Life Foundation; 2012. Vol. 10. P. 264. [in Persian]. [52]- Jurjāni AH. Zakhyrh Khārazm Shāhi. Qom: The Natural Life Foundation; 2012.Vol. 3. P. 482-483. [in Persian].